In 2020 was 13,5% van de Nederlandse beroepsbevolking soms of regelmatig tijdens de nacht aan het werk. Dit betreft zo’n 1,2 miljoen werkenden. Onregelmatige werktijden en werken in de nacht verstoren het natuurlijke bioritme. Medewerkers die in ploegendiensten werken hebben hierdoor een hoger risico op diabetes, hart- en vaatziekten maar ook slaapproblemen en vermoeidheid komen vaker voor. Door jouw medewerkers te ondersteunen in het maken van gezonde keuzes op het gebied van beweging, voeding, ontspanning en slaap blijven ze vitaal en zijn ze in staat hun werk goed te blijven doen. De belangrijkste adviezen hebben we voor je op een rij gezet.
Vuistregels voor een gezond rooster
Een optimaal rooster bestaat niet, maar er kan wel ingezet worden op het zoveel mogelijk beperken van de schadelijkheid van nachtwerk. De volgende vuistregels kunnen daarbij helpen. In gesprek gaan met de medewerkers en maatwerk oplossingen zijn daarbij ook belangrijk. In de richtlijn ‘Nachtwerk’ van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) worden de 10 handvatten genoemd met betrekking tot roosteren. We noemen er hier een paar. Zo heeft het de voorkeur om het rooster voorwaarts te laten roteren (dag > avond > nacht) en dan steeds 2-3 van dezelfde diensten op een rij aan te houden. Houd een maximale werkduur aan van 9 uur per dienst (dag, avond) en bij nachtdiensten 8 uur. Na 4-5 diensten is het aan te raden 2 rustdagen in te roosteren of na 6 diensten 3 rustdagen.
Voeding
Door een gebrek aan slaap zijn medewerkers eerder geneigd om steeds wat te eten en ongezonde eetkeuzes te maken, om zo het gebrek aan energie op te vullen. Laat op de avond en ’s nachts komt het lichaam in ruststand en daardoor werkt de spijsvertering minder effectief. Te veel eten kan leiden tot slaperigheid en op den duur tot overgewicht. Te weinig eten zorgt voor een dip in het energieniveau waardoor de alertheid en concentratie van je medewerkers afneemt. Vaak zijn gezonde voedingskeuzes niet beschikbaar tijdens de nachtdienst, omdat bijvoorbeeld het bedrijfsrestaurant gesloten is. Ook op het gebied van voeding kan je jouw medewerkers ondersteunen fit de dienst door te komen. Concreet gaat het dan om:
- Het vervangen van vendingmachines met snacks, snoep en frisdranken voor gezondere alternatieven
- Ter beschikking stellen van een koelkast en magnetron, zodat medewerkers zelf (gezonder) eten mee kunnen nemen en op kunnen warmen
- Het aanbieden van fruit en snackgroenten op de werkvloer
- Maak met de cateraar de afspraak dat alleen gezonde maaltijden meedoen met acties en kortingen. Zo maak je de gezonde keuzes aantrekkelijker
- Regel een gezonde gezamenlijke maaltijd voor aanvang van de dienst
- Het plaatsen van meerdere watertappunten door het hele bedrijf heen en bijvoorbeeld in de fabrieksruimte
Pauze en ontspanning
Het kan zijn dat personeel last heeft van (deels) ’s nachts werken en dat zij klachten krijgen zoals verminderde concentratie, langzamer reageren en moeite hebben wakker te blijven. Als werkgever kan je ondersteunen door het belang van pauzeren te benadrukken. Dit kan bijvoorbeeld twee keer een pauze van 10 minuten zijn en een langere pauze van 30 minuten. Ook kan het faciliteren van een donkere kamer voor ontspanning zorgen, zodat personeel een powernap kunnen doen in de lange pauze of na de dienst. Zo kunnen zij uitgerust en veilig naar huis.
De invloed van licht op vermoeidheid en slaap
Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar het effect van lichttherapie op vermoeidheid en slaap bij ploegenwerkers. De onderzoeksgroepen zijn echter vaak klein waardoor de resultaten minder betrouwbaar zijn. De richting van verschillende onderzoeken wijst op een mogelijk positief effect van het dragen van blauw licht brillen op het verminderen van vermoeidheid en het verbeteren van de cognitie, alertheid en gemoedstoestand bij ploegendiensten / nachtdiensten. Ook het dragen van oranje brillen (blauw licht blokkerende brillen) op de reis naar huis ’s ochtends werd veelal aanbevolen. Ook is het belangrijk te beseffen dat het dragen van een lichtbril één interventie is om vermoeidheid tijdens de nachtdienst te verminderen, maar dat andere interventies net zo belangrijk zijn.
In het kort
Door gezonde roosters te maken, gezonde voedingskeuzes te stimuleren en faciliteren en het belang van pauze te benadrukken, kunnen de negatieve effecten van ploegendiensten beperkt worden. Ook het gebruik van lichttherapiebrillen wijst op een mogelijk positief effect op het verminderen van vermoeidheid en het verbeteren van de cognitie, alertheid en gemoedstoestand tijdens de ploegendienst. Een workshop slaap en bioritme kan een mooie eerste stap zijn om bewustwording en kennis over gezonde keuzes tijdens ploegendiensten te vergroten. Welke eerste stap ga jij zetten?
