De overgang: Een onderbelichte uitdaging op de werkvloer

Wat is de overgang?

De overgang, een natuurlijk proces dat bij vrouwen rond het 45e levensjaar begint, markeert het einde van de vruchtbare periode. Het is een tijd van ingrijpende hormonale veranderingen die verschillende fysieke en emotionele symptomen veroorzaken. De menopauze, die gemiddeld rond 51,5 jaar plaatsvindt, betekent de laatste menstruatie. De gehele overgangsperiode kan 5 tot 10 jaar duren, of zelfs langer. In Nederland zijn er 2,8 miljoen vrouwen in de leeftijd van de overgang (40-65 jaar) (CBS, 2022). 

Symptomen en effecten

Tijdens de overgang ervaren vrouwen vaak stemmingswisselingen en gewrichtspijn als eerste symptomen. Ongeveer 80% van de vrouwen heeft overgangsverschijnselen, en bijna een derde hiervan ervaart ernstige klachten. Deze klachten omvatten onder andere:

• Stemmingswisselingen, vergeetachtigheid, en emotionele disbalans
• Nachtzweten en opvliegers
• Spier- en gewrichtspijn
• Droge slijmvliezen
• Verminderd libido en broze nagels

De overgang bestaat uit drie fases:

1. Perimenopauze: De jaren voorafgaand aan de menopauze, waarin de hormoonniveaus beginnen te dalen en de symptomen starten.
2. Menopauze: De laatste menstruatie.
3. Postmenopauze: De periode na de menopauze waarin het lichaam een nieuwe hormonale balans vindt.

De Impact op de werkvloer

De huidige generatie vrouwen is de eerste die de overgang doormaakt terwijl ze actief aan het werk zijn. Dit heeft aanzienlijke gevolgen voor zowel de vrouwen zelf als hun werkgevers. Vrouwen in de overgang verzuimen gemiddeld 2,8 dagen meer dan vrouwen in de vruchtbare periode. Werkende vrouwen in de leeftijd van de overgang verzuimden 39,2% op het werk ten gevolge van overgangsklachten (TNO, 2022). Het werkvermogen van vrouwen in deze fase daalt met 25-34%, wat leidt tot hoge kosten voor organisaties (RIVM, 2022).

De overgang en mannen

Mannen ervaren vanaf hun 40e jaar een geleidelijke afname van hormoonproductie, bekend als penopauze of andropauze. Dit proces gaat gepaard met klachten zoals spierafbraak, tragere stofwisseling, slaapproblemen, en stemmingswisselingen. Hoewel de testosteronspiegel slechts een kwart afneemt, worden de symptomen toch merkbaar.

Hormonen en hun rol

Progesteron

Progesteron, vaak het "zen-hormoon" genoemd, neemt al tien jaar voor de menopauze af. Een tekort kan leiden tot verhoogde stress, prikkelbaarheid, en PMS-achtige klachten zoals gespannen borsten en migraine. Progesteron speelt een belangrijke rol bij botontwikkeling, cognitieve functies, slaapkwaliteit, en energieproductie.

Oestrogeen

Oestrogeen, het "zorghormoon," beïnvloedt serotonine, endorfine, en oxytocine. Een daling in oestrogeen kan leiden tot depressieve gedachten, angst, vergeetachtigheid, droge slijmvliezen, en een verminderd libido. Een tekort verhoogt ook het risico op hart- en vaatziekten, botontkalking, en dementie.

Aandachtspunten voor organisaties

Het is cruciaal dat organisaties aandacht besteden aan de overgang en de impact ervan op hun medewerkers. Er rust nog steeds een groot taboe op het onderwerp, en klachten worden vaak niet herkend of erkend. Het vergroten van bewustwording en kennis over hormonale disbalans kan helpen bij het verbeteren van de diagnose en het voorkomen van verzuim.

Acties voor Organisaties

• Creëer bewustwording en kennis over hormonale disbalans.
• Bevorder het stellen van de juiste diagnose en voorkom verzuim.
• Verbeter het welzijn van medewerkers tijdens hormonale klachten.
• Promoot vitaliteit en eigenaarschap bij medewerkers.
• Maak hormonale klachten een belangrijk onderdeel van het verzuimbeleid.
• Betrek Arbo-artsen bij dit thema en analyseer verzuimcijfers gerelateerd aan hormonale klachten.
• Voer campagnes om het onderwerp bespreekbaar te maken.

Leefstijlaanpassingen

Leefstijlaanpassingen kunnen een enorme meerwaarde hebben voor vrouwen in de overgang. Dit omvat voldoende slaap, een gezond voedingspatroon, regelmatige beweging, en stressreductie. Energiemanagement en aandachtsmanagement zijn eveneens belangrijk om de belasting van de symptomen te verminderen.

Het gesprek aangaan

Het bespreekbaar maken van de overgang binnen een organisatie is cruciaal. Gebruik campagne- en promotiemateriaal, voer interventies uit, en maak het onderwerp onderdeel van het ‘goede gesprek’. Betrek ook mannelijke collega’s en zorg voor een open en veilige cultuur. Herhaaldelijke gesprekken over de overgang en menstruatie kunnen helpen om het taboe te doorbreken. Een derde van de vrouwen in de perimenopauze met overgangsklachten die van invloed zijn op het werk geeft aan meer ondersteuning of begrip te willen hebben van de leidinggevende (TNO, 2022). 

Conclusie

De overgang is een belangrijke, maar vaak onderbelichte fase in het leven van vrouwen die aanzienlijke invloed kan hebben op hun werk en welzijn. Door bewustwording te creëren, kennis te vergroten, en een open cultuur te bevorderen, kunnen organisaties bijdragen aan het verbeteren van de werkomgeving voor vrouwen in de overgang. Het is tijd om het taboe te doorbreken en samen te werken aan een inclusieve en ondersteunende werkplek.

Interessant? Lees meer over dit onderwerp in dit rapport van het RIVM,

💡 Wist je dat? 

• Een overgangsconsulente vaak wordt vergoed vanuit de aanvullende zorgverzekering? 
• Gebruikers van ons wellbeing portaal MOOV kunnen zich door middel van psycho-educatie verdiepen in de belangrijkste onderwerpen rondom vitaliteit en inzetbaarheid. Speciaal voor de overgang hebben we een E-learning ontwikkeld die bestaat uit theorie, praktijktoepassingen en optionele coaching.

Bronnen: 

1. CBS. Centraal Bureau voor de Statistiek, (2022, 01 januari). Dashboard bevolking: mannen en vrouwen. www.cbs.nl. Beschikbaar via: https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/ verdeling/#:~:text=Zie%20ook%20de%20bevolkingspiramide.,en%208%20845%20204%20vrouwen  

2. TNO. Oude Hengel K, In der Maur M, de Wolff M, Hooftman M. (2022, 22 mei). De overgang: klachten en de invloed op het werk. Verdiepend onderzoek van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden rapport 

3. RIVM. Loef P, Proper K, van Oostrom S. (2022, april). Werken tijdens de overgang. Lifelines rapport. Beschikbaar via: https://www.rivm.nl/sites/default/files/2022-05/304391_013967_RIVM_A4_Brochure%20Overgang%20en%20werk_22403446_V1_TG.pdf